Quán Thọ (Vedanānupassanā)

Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu vedanāsu vedanānupassī viharati? Idha, bhikkhave, bhikkhu sukhaṃ vā vedanaṃ vedayamāno ‘Sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti. Dukkhaṃ vā vedanaṃ vedayamāno ‘Dukkhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti. Adukkhamasukhaṃ vā vedanaṃ vedayamāno ‘Adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti. Sāmisaṃ vā sukhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘Sāmisaṃ sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti, nirāmisaṃ vā sukhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘Nirāmisaṃ sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti. Sāmisaṃ vā dukkhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘Sāmisaṃ dukkhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti, nirāmisaṃ vā dukkhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘Nirāmisaṃ dukkhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti. Sāmisaṃ vā adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘Sāmisaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti, nirāmisaṃ vā adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘Nirāmisaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti. Iti ajjhattaṃ vā vedanāsu vedanānupassī viharati, bahiddhā vā vedanāsu vedanānupassī viharati.

Này các Tỷ kheo, như thế nào Tỷ kheo sống quán thọ trên các thọ? Này các Tỷ kheo, ở nơi đây Tỷ kheo khi cảm giác lạc thọ, biết rằng: “Tôi cảm giác lạc thọ”; khi cảm giác khổ thọ, biết rằng: “Tôi cảm giác khổ thọ”; khi cảm giác bất khổ bất lạc thọ, biết rằng: “Tôi cảm giác bất khổ bất lạc thọ”. Hay khi cảm giác lạc thọ thuộc vật chất biết rằng: “Tôi cảm giác lạc thọ thuộc vật chất”. Hay khi cảm giác lạc thọ không thuộc vật chất, biết rằng: “Tôi cảm giác lạc thọ không thuộc vật chất”. Hay khi cảm giác khổ thọ thuộc vật chất, biết rằng: “Tôi cảm giác khổ thọ thuộc vật chất”. Hay khi cảm giác khổ thọ không thuộc vật chất, biết rằng: “Tôi cảm giác khổ thọ không thuộc vật chất”. Hay khi cảm giác bất khổ bất lạc thọ thuộc vật chất, biết rằng: “Tôi cảm giác bất khổ bất lạc thọ thuộc vật chất”. Hay khi cảm giác bất khổ bất lạc thọ không thuộc vật chất, biết rằng: “Tôi cảm giác bất khổ bất lạc thọ không thuộc vật chất”.

Những khoái lạc thể xác, xuất phát từ dục vọng, lòng tham hay si mê, hiển nhiên là mối nguy cho người thực hành thiền, tương tự như sự tức giận, ganh ghét và buồn bã. Tuy nhiên, ngay cả những cảm giác dễ chịu về tinh thần nảy sinh từ niềm vui, đức tin hay sự tĩnh lặng cũng tiềm ẩn rủi ro. Chúng có thể gây cản trở như sự chán ghét, khó chịu hoặc thất vọng khi thiếu đi những trải nghiệm đặc biệt. Mọi cảm thọ, dù dễ chịu hay khó chịu, đều cần được quán chiếu dưới lăng kính của Tam tướng: vô thường, khổ và vô ngã. Cảm giác hỷ lạc, dù không phải là đau khổ theo nghĩa thông thường, vẫn mang bản chất hữu vi, chịu sự chi phối của các điều kiện, và không thể tránh khỏi sự thay đổi, tan biến. Do đó, nếu ta bám víu vào chúng, xem chúng là dễ chịu, vĩnh cửu hay thuộc về “cái tôi”, thì khi chúng thay đổi và mất đi, đau khổ sẽ tất yếu nảy sinh. Tương tự, những cảm giác khó chịu như thất vọng hay chán nản cũng cần được ghi nhận, cho đến khi ta thấu hiểu bản chất của chúng và buông bỏ sự chấp trước.

Ajjhattabahiddhā vā vedanāsu vedanānupassī viharati. Samudayadhammānupassī vā vedanāsu viharati, vayadhammānupassī vā vedanāsu viharati, samudayavayadhammānupassī vā vedanāsu viharati. ‘Atthi vedanā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu vedanāsu vedanānupassī viharati.

Như vậy vị ấy sống quán thọ trên các nội thọ; hay sống quán thọ trên các ngoại thọ; hay sống quán thọ trên cả các nội thọ, ngoại thọ. Hay sống quán tánh sanh khởi trên các thọ; hay sống quán tánh diệt tận trên các thọ; hay sống quán tánh sanh diệt trên các thọ. “Có thọ đây”, vị ấy sống an trú chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không chấp trước một vật gì ở trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ kheo sống quán thọ trên các thọ.

Đoạn kinh này này phân biệt rõ ‘bên trong’ và ‘bên ngoài’, ám chỉ thân thể của chính mình và của người khác. Nếu một người chưa phát triển được thần thông, họ chỉ có thể hiểu được cảm thọ của người khác thông qua suy luận. Tuy nhiên, khi quán chiếu sâu sắc về cảm thọ, người đó sẽ nhận ra rằng chúng sinh khởi rồi tan biến. Nhận thức của người đó dần trở nên vững chắc: cảm thọ tồn tại, nhưng chúng không phải là một chúng sinh, không phải là một cá nhân, không phải là nam hay nữ, không phải là một bản ngã hay bất cứ thứ gì thuộc về bản ngã. Người đó không còn xem cảm thọ là ‘của tôi’ hay ‘là tôi’, và do đó, không còn bám víu vào bất cứ điều gì trên thế gian này.

Phần Quán Thọ đã hoàn tất. Vedanānupassanā Niṭṭhitā.